სოფელი ნაფიჩხოვო
ნაფიჩხოვოს გეოგრაფიული მდებარეობა, სოფლის სახელწოდება და მოკლე ისტორია
„სოფელი ნაფიჩხოვო მდებარეობს ჩხოროწყუს რაიონის ჩრდილო-აღმოსავლეთით, მიგარიის მთების კირქვული მასივის სამხრეთ კალთაზე მდინარე ოჩხომურის ხეობაში. რაიონულ ცენტრ ჩხოროწყუდან დაშორებულია 12 კილომეტრით, ხოლო ზღვის დონიდან გაშენებულია 250 მ სიმაღლეზე.
სოფლის რელიეფი რთულია, მთაგორიანია, დაქანებულია ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ. სოფლის გავაკებულ ცენტრალურ ნაწილს, რომელიც მდინარე ოჩხომურის ტერასაზე მდებარეობს, ძველთაგანვე „ომარტე“ ერქვა (გადმოცემით აქ ძირითადი მარცვლეული კულტურა- სიმინდი მარტის თვეში ითესებოდა).
სოფლის შემადგენლობაში შემავალი ძირითადი უბნებია: ლედარსალე და ხანწკი. მოსაზღვრე სოფლებია: ჩრდილო აღმოსავლეთით სოფელი კურზუ (მარტვილის რაიონი), სამხრეთ დასავლეთით სოფელ ჭოღის, ხოლო ჩრდილოეთით სოფელ თაიის ტერიტორიები.“ [1]
„ათე სოფელ მთლიანო ფიჩხაიეფიში სათავადო (ყ)ოფე. ათეშენ ჯოხო თეს ნაფიჩხუ. ათაურე ცხოვრენა დარსალიეფ, ათე მხარეშე–ლაგვილეფი, სამრეთიში მხარეშე –ჯაგუნა, ლაზარია, გოგუა, ქობალია, ხასია, კეკუტია, აღმოსავლეთშე– ფიჩხაია, გოგუა, ქობალია, პაპავა, ბერია დო შხვა.
გვალეფი რე, მაგა(ი)თო, ნაჭახალი, წიფურია, პირველ ნაკანტორ, მაჟირა ნაკანტორ, მინგარია, ჭითა წყარი, ნატოლოფუ, ლეკუდელე, ხ(ი)ბ(ი)ლი, ოირემე, მაქეოციმი, ჩე გვალა, ტეხ(უ)რ(ი), ლებარდე, დუდი, ჩამფონი, ობორიე, დიდღალი, ჭიფე სუკი, დვირა, კეშლაკესარ(ი), ჭიფე გვალა, ჩღვინდღულა დო შხვა.
მთქმელი– ტერენტი ჩათას ძე დარასელია.
20,11,1975. დაბადებული 1915 წლს. [2]
თარგმანი:
ეს სოფელი მთლიანად იჩხაიების სათავადო ყოფილა. ამიტომ ჰქვია მას ნაფიჩხუ//ნაფიჩხოვო. ამ სოფელში ცხოვრობენ დარსალიები, აქეთა მხარეს ლაგვილავები, სამხრეთ მიმართულებით– ჯაგუნა, ლაზარია, გოგუა, ქობალია, ხასია, კეკუტია, აღმოსავლეთ მიმართულებით– ფიჩხაია, გოგუა, ბერულავა, პაპავა, ბერია და სხვ.
ამ სოფლის მთებია: ნაჭახალი, წიფურია, პირველ ნაკანტორ, მაჟირა ნაკანტორ, მინგარია, ჭითა წყარი, ნატოლოფუ, ლეკუდელე, ხ(ი)ბ(ი)ლი, ოირემე, მაქეოციმი, ჩე გვალა, ტეხ(უ)რ(ი), ლებარდე, დუდი, ჩამფონი, ობორიე, დიდღალი, ჭიფე სუკი, დვირა, კეშლაკესარ(ი), ჭიფე გვალა, ჩღვინდღულა და სხვ . საზოგადოდ, ტოპონიმთა და ჰიდროტოპონიმთა თარგმნა გრამატიკულ-ორთოგრაფიული შეცდომაა. (თარგმანი ჩემია — ი.ქებურია.)
ჩქინი პატონი ორდ ფიჩხაია. ბერუკია ნოჯოხობუედ სქუას. ირო ტოლბაში. თის ხეს ჩხუბი ვამოხვადუდ. ქოთი ირდიხაშა თინა გილაუნდეს. ქოთ ადრე დოღურ, მაშუმალიდ ნაბეტანი. ბაბუჩქიმი თქუანდუ: „თიჯგუა სიზმარ მიღუდუა, ფარსაგი ანბე ვეინია ფიჩხაიათის“. ოცოდუდ თინეფი.
მთქმელი– პეტრე კიმოთეს ძე ბერულავა. 20.11.1975. დაბადებული 1895 წელს.[3]
თარგმანი:
ჩვენი ბატონი იყო ფიჩხაია. ბერუკია ერქვა მის შვილს. ყოველთვის თამადა გახლდათ. მის ხელში ჩხუბი არ მოხდებოდა. და კიდევაც ყველგან დაყავდათ ის სათამადოდ. კიდევაც ადრე გარდაიცვალა, მსმელი კაცი, იყო ნაბეტანი. ბაბუაჩემი იტყოდა: „ იმისთანა სიზმარი ვნახეო, კაი ამბავი არ იქნებაო ფიჩხაითის“. (თარგმანი ჩემია– ი.ქებურია)
სერგი მაკალათია „სამეგრელოს ისტორია და ეთნოგრაფია“ თბილისი 2006. გვ. 274. ნაჩვენებია მეთოთხმეტე ნიშნად ნაფიჩხოველი აზნაურის, გვარად ფიჩხაიას ცხენის დაღი.
„შემდეგი დაღების გადაკეთება ძალიან ძნელად ითვლებოდა: სალიპარტიო დაღი, ხაინდრავასი, შელიასი (იხ. სურ. ) (ჩხოროწყუს რაიონი)და ხოჭოლავას დაღი… ხშირად ცხენს ორსა და სამ დაღს ერთად უკეთებდნენ. ამ შემთხვევაში, ერთი დაღი გავაზე აქვს ცხენს, მეორე– კისერზე ან წინა ფეხზე. ზოგ შემთხვევაში კი სამივე ადგილზე აქვს ცხენს დაღი გამოსახული, როგორც, მაგალითად, ფიჩხაიას (იხ. სურ. 2)(ჩხოროწყუს რაიონი) დაღი, კუკავას დაღი, ჩიქოვანის (იხ. სურ. ) (ჩხოროწყუს რაიონი) და სხვა. „ [4]
„ არქეოლოგიურ კვლევა-ძიებათა შედეგად დადგენილია, რომ ჩვენს რეგიონში და მათ შორის ნაფიჩხოვოში უწყვეტად უცხოვრიათ ადამიანებს დაწყებული ქვის ხანიდან. ამაზე მიუთითებს ის ფაქტი, რომ სოფელ ნაფიჩხოვოს ტერიტორიაზე მიკვლეულ გამოქვაბულებში ნაპოვნია პირველყოფილი ადამიანების ნასუფრალ-ნანადირევი, ცხოველების ძვლები, პირველყოფილი იარაღის და ჭურჭლის ნაშთები. მაგალითად, თაიაში ნაპოვნია ტიპიური ქვის ხელხული, რომელიც დაცულია ჩხოროწყუს მხარეთმცოდნეობის (აწ, უკვე ისტორიულ// ი.ქებურია) მუზეუმში, რაც მიგვანიშნებს იმაზე, რომ ასეთივე ხელცულებით იყვნენ შეიარაღებულნი ნაფიჩხოვოს ტერიტორიაზე მცხოვრები ჩვენი წინაპრები.
ენეოლოითის პერიოდის ხანას უნდა მიეკუთვნოს ქვის ხელნაჯახი, რომელიც მოპოვებულია სოფელ მეორე ჭოღის ტერიტორიაზე და ამჟამად დაცულია ჩხოროწყუს მხარეთმცოდნეობის (აწ, უკვე ისტორიული// ი. ქებურია) მუზეუმში.
ასევე ნაპოვნია და მუზეუმში იუნახება ქვის სხვა სამეურნეო იარაღები. ყოველივე ეს ასაბუთებს ქართველ არქეოლოგთა საფუზვლიან მტკიცებას იმის შესახებ, რომ უწყვეტად უცხოვრიათ ადამიანებს ადრეული ხანიდან საქართველოსა და მათ შორის ჩვენს, მთიან კოლხეთისა და მისი შემადგენელი ნაწილის– სოფელ ნაფიჩხოვოს ტერიტორიაზე.
ამგვარად განვითარების პირველ ხანებში მათ მთავარ ქონებას ანუ საარსებო წყაროს მხოლოდ ძროხა „ჩხოუ“ ან „ჩხუ“ წარმოადგენდა. ალბათ აქედანაა წარმომდგარი „ფიი ჩხუ“ ანუ გადადუღდი, განვითარდი ძროხავ, ხოლო სოფლის სახელწოდებას „ნაფიჩხუ“– ნაფიჩხოუ“– გაკეთილხმო-ვანების შემდეგ დაემატა ბოლოსართი „ვო“ და საბოლოოდ დამკვიდრდა „ნაფიჩხოვო“. გარდა ამისა, არსებობს მეორე მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ ტოპონიმი ნაფიჩხოვო- ნაფიცხუ უკავშირდება სამი სოფლის ტერიტორიის ყოფილი მფლობელების (აზნაურების) (ზემოთ თქმულ, ი.ქებურია) ფიჩხაიების გვარს და ამ შემთხვევაში წინსართი „ნა“ ფიჩხაიების ნამყოფს ნიშნავს.“[5]
„ნაფიჩხოვოს სოფლის მოსახლეობა (წერს აწ გარდაცვლილი ვალერიან ახალაია) ადრეულ პერიოდში განსახლებული ყოფილა ძირითადად მთის კალთებზე და გორაკების მაღლობ ადგილებზე, აგრეთვე მდინარისპირა ტერასებზე, რომლებიც თბილ მიკროუბნებს წარმოადგენენ. დასახლებულ ადგილებში ნაპოვნია, ბრინჯაოს იარაღები და რკინის მეტალურგიის ნაშთებიზოდების სახით. მიწის სამუშაოების შესრულებისას ლელაგვილეს უბანში ნანახ ქვევრსამარხში (იხ. სურ. 4ა და4ბ.) აღმოჩნდა ფერადი ქვები, მძივები და სხვა სახის საიუველირო წარმოების ნიმუშები: მათი ნაწილი, ქვევრ-სამარხთან ერთად, დაცული ჩხოროწყუს მხარეთმცოდნეობის (აწ, უკვე, ისტორიული– ი.ქებურია) მუზეუმში. ნაფიჩხოვოს მოსახლეობა უხსოვარ დროიდან მეჯოგეობას მისდევდა და ეს ტრადიცია მათ ბოლომდე გამოყვათ.
1859-1860 წლების კამერალური აღწერის ნუსხიდან ირკვევა, რომ ნაფიჩხუში 126 კომლი ცხოვრობდა 990 მცხოვრებით. მათ შორის მამაკაცი იყო–574, ქალი–416.
ბატონყმობის გაუქმების შემდეგ ნაფიჩხოვოშიც ბატონსა და ყმას შორის ძველებური ურთიერთობა დიდხანს იყო შენარჩუნებული. აზნაური პროფი ფიჩხაია იყო უჩა დადიანის მხლებელი. იგი რუსეთის იმპერატორის კარზე მსახურობდა, სასახლე ჰქონდა ნაფიჩხოვოში, სადაც ხშირი იყო სტუმრობა და წვეულებანი.
კაპიტალიზმის განვითარებამ სოფელ ნაფიჩხოვოზეც იქონია გავლენა: იწყო განვითარება ვაჭრობამ და აღებ-მიმცემობამ, გაჩნდა სავაჭრო დუქნები. სოფელში მსხვილ ვაჭრებად ითვლებოდნენ ფარნა ნაჭყებია, ალექსი მიქაია, ჯღაკუ ცქვიტაია, ანტონ პაპავა, დავით გოგუა და სხვები. მათ გარკვეული წვლილი უდევთ ცივილიზაციისა და სოფლად კულტურული ურთიერთობის ჩამოყალიბებაში.
ნაფიჩხოვო ერთ-ერთი რევოლუციურად განწყობილ კუთხეს წარმოადგენდა. მოსახლეობაში რევოლუციურ იდეებს ავრცელებდნენ და გლეხებს შორის პროპაგანდას ეწეოდნენ ძველი ბოლსევიკები: საბა, ბესო, პეტრე, ალე, ილარიონ, ექვთიმე ბერიები. ვასილ ლაგვილავა (მას შემდგომში, ანუ ბოლშევიკების გამარჯვების შემდეგ მიენიჭა, საკავშირო მნიშვნელობის პერსონალური პენსია.–ი.ქბურია), ანდრი ფონია, ირაკლი ლაშხია (კურზუდან0 და სხვები. ჩრდილო კავკასიაში საშა გეგეჭკორის პარტიზანულ რაზმთან ერთად იბრძოდნენ ვასილ და ანდრი ლაგვილავები.
საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ ნაფიჩხოვოში შეიქმნა რევოლუციური კომიტეტი, რომელსაც საბა ბერია ხელმძღვანელობდა. მიწები ჩამოერთვა მემამულეებს. მიუხედავად ამისა, მოსახლეობის გარკვეული ნაწილი საბჭოთა ხელისუფლების დეკრეტების უკმაყოფილო იყო. ნაფიჩხოვოელებმაც გაიბრძოლეს 1924 წელს, როცა მთელს საქართველოში დაიწყო აჯანყება საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ. აჯანყების დამარცხების შემდეგ მრავალი ნაფიჩხოველი იქნა დაპატიმრებული, ხოლო მათი მეთაურები: პროფი და მიხა ფიჩხაიები დახვრიტეს.
საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკისა და საბჭოთა ხელისუფლების პირველ წლებში ნაფიჩხოვო ზუგდიდის მაზრის შემადგენლობაში შედიოდა. 1920 წელს შეიქმნა ნაფიჩხოვოს თემი, ხოლო 1921 წლის დეკემბერში ჩატარებული საბჭოების არჩევნების შემდეგ ჩამოყალიბდა სათემო საბჭოს აღმასრულებელი კომიტეტი. მისი პირველი თავჯდომარე საბა ბერია იყო…
… განვითარებული ფეოდალიზმის ხანაში, როცა აშენდა ოსინდალეს ეკლესია და ახლო-მახლო ტერიტორიებზე საყდრები, სამლოცველოები, ფართოდ გავრცელდა და განმტკიცდა ქრისტიანული სჯული. სოფელში გამოჩდნენ წერა-კითხვის მცოდნე სასულიერო პირები. წერა-კითხვის სწავლება მიმდინარეობდა ეკლესიებში, მღვდლებთან, ან თავადთა წარჩინებულ აზნაურთა ოჯახებში. მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში ნაფიჩხოვოში ცხოვრობდა აზნაური მაცი ფიჩხაია, რომელიც განათლებული პიროვნება იყო და სოფლის მთელი მოსახლეობა მასთან დადიოდა, რათა დაეწერათ თხოვნა, განცხადება ან გაცნობოდნენ მიღებული წერილების შინაარს. შემდეგ სოფლის გლეხობაშიც გამოჩნდა ნიჭიერები, წერა-კითხვის მცოდნენი.“ [6]
„როგორც ზემოთ აღინიშნა, 1924 წლის აჯანყებადამარცხდა, მაგრამ მენშევიკების მიერ საბჭოთა ხელისუფლების საწიინააღმდეგო საქმიანობა მაინც გრძელდებოდა. მაგალითად, 1929 წელს ნაფიჩხოვოში გამოვლენილი იქნა ასეთი არალეგალურად მოქმედი ჯგუფი, რომელსაც სევერიანე ფაცაცია ხელმძღვანელობდა და მასში 12 წევრი ირიცხებოდა.“[7]
ნაფიჩხოვოს მოევლინა კურზუ-ნაფიჩხოვოს სამრევლოს მღვდელი, დეკანოზი დიმიტრი ბერულავა, რომელზედაც შემდგომ თავში ვრცლად ვისაუბრებთ.
„ლედარსალე–სოფელი ნაფიჩხოვოს თემის საკრებულოში, ოდიშის პლატოზე, ბებასა და კამას შუა, ესაზღვრება აღმ-ით ნაფიჩხოვო, დას-ით თაია. ზღვის დონიდან 230 მ. ჩხოროწყუდან 15 კმ. იყოფა ორ ნაწილად: ქვემო ლედარსალე– ოჩხომურის მარჯვენა ნაპირზე, ზემო ლედარსალე– ქვემო ლედარსალედან მთისძირამდე. დარსალიები სოფლის ძირითადი მოსახლეობაა (ეს გვარი 1642 წლის ერთსაეკლესიო საბუთში დასახელებულია დარცალია ფორმით). 1996 წელს სოფელში მკვიდრობდა 27 გვარის 237 კომლი. ყველაზე მრავალკომლიანი გვარია დარსალია– 172 კომლი. სხვა გვარები გოგუა–13 კომლი, პაპავა–9 კომლი, საჯაია–8კომლი და სხვ.
ხანწკი– დასახლებული ტერიტორია ოჩხომურის მარცხენა მხარეს, ძირითადად შებეს, სომნიერისა და დიჭყეს ხეობაში. ხანწკის იმ ნაწილს, რომელსაც ზემო ხანწკი ეწოდებოდა (დიჭყეს მარჯვენა მხარეს, ჭოღა-ნაფიჩხოვოს საავტომობილო გზიდან აღმოსავლეთით სოფელ დღვანამდე), მინიჭებული აქვს სოფლის სტატუსი და შედის ნაფიჩხოვოს თემის საკრებულოში. ზღვის დონიდან 280 მეტრი. ჩხოროწყუდან 11 კილომეტრი. დიჭყეს მარჯვენა მხარეს მდებარე ხანწკი კი პ. ჭოღის უბანია.
ოდიშ-ლეჩხუმის დავით დადიანისეული დაყოფის (1831 წ.) თანახმად, სოფელი ხანწკი შევიდა ჯვარის მაზრაში. 1886 წლის კომლობრივი აღწერის ცნობარით, სოფელი ხანწკი შედის ზუგდიდის მაზრის წალენჯიხის უბნის ჭოღის სასოფლო თემში (125 კომლი, 806 სული). 1930 წელს ხანწკის ტერიტორია დაყოფილია ორ სოფლად: ერთი შედის ნაფიჩხოუს სასოფლო საბჭოში (135 კომლი, 672 სული), ხოლო მეორე– ჭოღის სასოფლო საბჭოში (36 კომლი, 164 სული). XX საუკუნის დამლევს სოფელხანწკში მხოლოდ 126 კომლი (164 სული) მკვიდრობს. ხალხური ეტიმოლოგია: 1. „დადიანს ერთი სვანი ჰყოლია მერიქიფედ. ქეიფში დოქს ხელი მოსტყდომია. სვანს ეს დოქი ჰაერშივე დაუჭერია. დადიანს უთქვამს, ცქვიტი ყოფილხარო და უბრძანებია: „გელუხანწკითია დიხა“ (ე. ი. მცირე მიწა ჩამოუჭერითო). ხანწკი სწორედ ჩამონაჭერს, მცირე ნაჭერს ნიშნავს“: 2. ხანწკი <-ხა ნწკირილი „ქვა გაპობილი“. სავარაუდოა: ხანწკი „ნიშანი, ჭდე“-> ხანწკუა– საქონლის ყურის ჩაჭრა სანიშნად: ხის დაჭდევება-> ხანწკილი „ნიშანდადებული, დაჭდევებული“. -> ხანწკი. შდრ. ხანწკა– გამხდარი, სუსტი, ხორცგალეული.
1996 წელს ხანწკში მკვიდრდება 24 გვარის 142 კომლი. მრავალკომლიანი გვარებია: ლაგვილავა– 38 კომლი, ქობალია–12 კომლი, ძერია–12 კომლი, თოდუა–10 კომლი, ნაჭყებია– 10 კომლი, გოგუა–9 კომლი, მორგოშია–9 კომლი. და სხვ.“ [8]
რელიგიური მრწამსი და ქრისტიანული სარწმუნმოება.—„ადამიანთა ცხოვრების წესების გარდაქმნასთან ერთად იხვეწებდა მათი რელიგიური მრწამსიც. ცნობილია, რომ ქრისტიანობა ქართლში სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა IV საუკუნეში — 337 (326 მეორე ვერსიით) წელს, მირიანის მეფობის დროს, კაბადოკიელი ტყვე ქალის –ნინოს მეშვეობით, რომელმაც იქადაგა ქრისტიანობის შესახებ და მოახდინა მთელი რიგი სასწაულები…
გ. მელიქიშვილის მტკიცებით, დასავლეთ საქართველოში ქრისტიანობის გავრცელება უფრო ადრე უნდა დაწყებულიყო, ვიდრე ქართლში, ვინაიდან იგი ტერიტორიულად ახლოს მდებარეობდა რომთან და აქედან გამომდინარე უფრო მჭიდრო ურთიერთობა აკავშირებდა მასთან… რა თქმა უნდა, რელიგიური გარდაქმნის ასეთ ორომტრიალშინაფიჩხოვოს ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობაც აუცილებლად იქნებოდა ჩართული.
ამდენად, ნაფიჩხოვოს ტერიტორიაზე მცხოვრებ მოსახლეობას შორის ოფიციალურად ქრისტიანული სარწმუნოების პერიოდად IV-VI საუკუნე უნდა ვიგულისხმოთ.
რელიგიური მრწამსისა და განსაკუთრებით ქრისტიანული სარწმუნოებისადმი დიდ პატივისცემასა და მოწონებას იჩენდნენ ნაფიჩხოველები, ამ მხრივ განსაკუთრებით აღნიშვნის ღირსია აზნაურ-ფიჩხაიების მოღვაწეობა ამ მიმართულებით, რომელთა მფლობელობაში იმყოფებოდა ნაფიჩხოვოს ტერიტორია…
ნაფიჩხოვოს მაგალითზე არის ერთი ასეთი თქმულება (ლეგენდა), რომელიც დღემდე შემორჩა მოსახლეობას. ამ სოფლის ტერიტორიის ხანწკის უბანში ყოფილა ჯაკონურის ეკლესია (ეს ადგილი დღესაც ამ სახელწოდებას ატარებს). მის ახლოს მდებარეობდა პატარა ტბა, სახელწოდებით პაპანწყვილი ანუ „პაპა“– მღვდელი, „ნწყვილი“– ჩაძირული, რომელსაც მოსახლეობამ ეს სახელიწოდება უწოდა იმის გამო, რომ მღვდელს ანუ „პაპას“, რომელიც ამ ეკლესიას ემსახურებოდა, ჰყავდა ულამაზესი ასული. იგი შეუყვარდა ამ ეკლესიის მრევლს, მათ მეზობლად მცხოვრებ ახალგაზრდა გლეხკაცს, რომელიც თავისი ფიზიკური მონაცემებითა და ვაჟკაცობით იმ უბანში გამოირჩეოდა. მთავარი ის იყო, რომ თვითონ გოგოსაც უყვარდა ეს ბიჭი, რაზედაც მამამისი ძალიან შეწუხებული იყო ყოველნაირად ცდილობდა მათი ურთიერთობის ჩაშლას. როცა დარწმუნდა, რომ თავის სურვილს ვერ მიაღწევდა, ოჯახის შეძულების მიზნით ასეთი გეგმა მოიფიქრა: თავისი ყანის გასათოხნად ნადად მოიწვია თავისი მეზობლები, მათ შორის თავის ასულზე შყვარებული ვაჟკაციც. გამასპინძლების მიზნით თავლაში ჩუმად დაკლა ძაღლი, გაატყავა და მოხარშა, რათა ეს „უჩვეულო“ კერძი მიერთმია სადილად მათთვის, მაგრამ თავისი მამის ეს მოქმედება არ გამოპარვია შეყვარებულ გოგოს, რომელმაც აიღო ჩონგური და ლექსად უმღერა არსებული ვითარება თავის გულისწორს:
„ოი ნოდი ნოდია
დუდი დო ტყები ვაძირენ
თეშ ვაჭკომა ხორცია“
ანუ ეს ნიშნავდა, რომ ნადს არ უნდა ეჭამა ხორცი თუ თავსა და ტყავს არ ნახავდა. ამ სიმღერით მან ბიჭს გააგებინა თავისი მამის უმსგავსო, არაქრისტიანული საქციელი. ხოლო, როგორც გადმოცემა გვამცნობს ღმერთმა არ აპატია მღვდელს ეს არაქრისტიანული საქციელი და ამბიდან არც თუ დიდი ხნის შემდეგ მისი ეზო და სახლ-კარი მთლიანად ჩაიძირა. ამ ადგილზე გაჩნდა პატარა ტბა, რომელსაც ამ შემთხვევის გამო დაერქვა „პაპანწყვილი“ და რომელიც დღსაც სახელს ატარებს.
ქრისტიანულმა რელიგიამ განსაკუთრებული არნახული დევნა და სისასტიკე მეოცე საუკუნეში განიცადა მარქსისტული იდეოლოგიისაგან. ეკლესიების ნგრევა, საეკლესიო ნივთებისა და ეკლესიის მსახურთა განადგურება, დაცინვა და აბუჩად აგდება ყველა იმ გამოხატულებისა, რასაც ქრისტიანული ელფერი დაჰკრავდა. როგორც მთლიანად საქართველოში, მსგავს ქმედებებს ადგილი ჰქონდა ნაფიჩხოვოშიც. სოფლისა და რევკომის (რევოლუციური კომიტეტი –ი.ქებურია) გადაწყვეტილებით დარღვიეს ნაფიჩხოვოსა და ხანწკის წმინდა გიორგის ხის შენობები, რომელიც შემდეგ სკოლისათვის გამოიყენეს. ეკლესიას წაართვეს ზარი და სკოლაში ჩამოკიდეს.
მსგავსი ფაქტების შედეგებიდან გამომდინარე ნაფიჩხოვოს ტერიტორიაზე არსებული მოქმედი ეკლესიების შენობებიდან მხოლოდ ნანგრევები დარჩა.“ [9]
ცნობილი ფაქტია, რომ ამ გვარის (ფიჩხაიების) სალოცავი ოსინდალეს ეკლესია იყო, და ამ ეკლესიის ისტორიის შესახებ ცალკე თავში ვისაუბრებთ.
მინგარია (მიგარია)
„როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სოფელი ნაფიჩხოვო მდებარეობს მიგარიის მთების კალთაზე. ამდენად, მკითხველისათვის ინტერესმოკლებული არ იქნება მოსაზრებები თვით მიგარიის სახელწოდების წარმოშობის შესახებ, რისთვისაც ოდნავ შემოკლებით შემოქთავაზეთ ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორია, თსუ ონომასტიკის სამეცნიერო ცენტრის გამგე ბატონი პაატა ცხადაიას გაზეთ „საფარველის“ 2003 წლის ოქტომბრის #11-ში გამოქვეყნებულ სტატიას წიგნიდან „ძიებანი კოლხეთის ტოპონიმიიდან“ სათაურით „ მინგარია არაა მტირალა მთა“, სადაც იგი აღნიშნავს: „გამოთქმულია მოსაზრება, რომლის თანახმადაც აღნიშნული ტოპონიმი (მინგარის//მიგარია) ნიშნავს „მტირალას“. მინგარიაზე მუდამ ნისლი და ღრუბელი დგას, წვიმა ხშირად იცის „სულ ტირისო იტყვიან, აქედან წარმომდგარა სახელწოდებაც“. (მინგარი– „დამიტირე“), მაგრამ ტოპონიმის წარმომავლობისა და შინაარსთან მას კავშირი არა აქვს. ჩვენი აზრით, ტოპონიმი მინგარია (მიგარია//მინგარიე) დაკავშირებულია მიქელ და გაბრიელ მთავარანგელოზებთა. საქართველოში მთავარანგელოზების მიქეილისა და გაბრიელის თაყვანისცემის ტრადიციებს საუკუნეების წინათ ჩაეყარა საფუძველი.
საკითხის გარკვევისთვის საჭიროა დავეყრდნოთ თ. სახოლკიას ასეთ დაკვირვებას: „მწყემსების ყველაზე დიდ მფარველებად მთავარანგელოზები მიქელი და გაბრიელი ითვლება, რომელსაც აქ (სამურზაყანოში) „მიქამ-გარიოს „ ეძახიან. „მიქამ-გარიო“ არის პატრონი მთისა, მას მორჩილებენ ცის მნათობნი. მიქამ-გარიოს ნებაზედ დგას დარი მთაში, როცა უბიწო მწყემსი ბუნების წიაღში იძინებს ტკბილად თავის შვილივით ნაზარდ-ნალოლიავებ საქონლის გვერდით. ამიტომ, ადვილი ასახსნელია ის მოწონება, ის კრძალვა, უდიდეს სასოებასთან შეერთებული, რომელსაც აქაური მწყემსები მიქელ-გაბრიელისადმი ჰგრძნობენ“.
მთიანი სამეგრელოს სოფლებთან შუშელისკენ მიმავალი გზა ან ლეხერებს (მდინარეთა ხეობები) ან მათ შორის გაწოლილ ქედებს მიუყვებოდა. ყოველ გზაზე პირველი დიდი აღმართის იყო შესასვენებელი ადგილი. აქედან კარგად ჩანდა ბარიც, რომელსაც ეთხოვებოდნენ რამდენიმე თვით და ალპური საძოვრებიც, სადაც მშვიდობიანად უნდა მიეღწიათ და გამოეზაფხულებინათ საქონელი. სწორედ მთისა და ბარის ამ „საზღვარზე“ აღავლენდნენ ლოცვას მწყემსები, შესთხოვდნენ მიქამგარიას შეწევნასკაცისა და საქონლის სიმრთელეს, ბარში მშვიდობით დაბრუნებას. აქვე ათევდნენ ღამეს და სწირავდნენ შესაწირავ. უკან დაბრუნებისას ასე ემშვიდობებოდნენ მთას.
მინგარია//მიგარია არის ერთი ფართო ველი, სადაც თურმე ღამის გასათევად დაბანაკდებოდნენ ნაფიჩხოვოდან, დობერაზენიდა, საბერულავოდან, სანაჭყებიოდან, მთისკენ დაძრული მწყემსები, აღავლენდნენ ლოცვას და დაკლავდნენ შესაწირავს. აქ ამოსულებს უკვე დაძლეული ჰქონდათ პირველი დიდი აღმართი და მთა იყო დაწყებული. აქვეა გადასასვლელი უღელტეხილი, რომელსაც ჯვარიში ეწოდება. სხვათაშორის, სვანეთში ერთ-ერთი მთავარანგელოზის ფუნქცია ყოფილა მთა-გადასასვლელების დაცვა.
დასკვნისათვის: ტეხურ-ხობისწყლის წყალგამყოფი ქედის სამხრეთ დაბოლოებაზე მდებარე მთის სახელწოდება მინგარია (მინგარია // მიგარია) ასახავს კოლხთა ერთ-ერთ რელიგიურ რწმენა-წარმოდგენას. კერძოდ, იმ ადგის, სადაც მწყემსები ბართან გამომშვიდობებისას აღავლენდნენ ლოცვა-ვედრებას მთის მცველი მიქელ-გაბრიელის ანუ მიქანგარიოს მიმართ. მას თავდაპირველად უნდა დარქმეოდა მიქანგარია (მიქანგარიე). ტოპონიმს დროთა განმრავლობაში განუცდია ფონეტიკური ცვლილებანი, შეკუმშულ „ქა“ კომპლექსის ამოვარდნის შედეგად და მიუღია ფორმა მინგარია (მინგარიე). ასეთი კონტრაქცია, კერძოდ, წარმოქმნილი თუ ჩართული სახელის შუა ნაწილიდან მარცვლის ამოვარდნა უცხო არ არის სამეგრელოს ტოპონიმისა და მეგრულ სიტყვა-წარმოებაში.“[10]
სოფელ ნაფიჩხოვოს ფესვები ღრმა წარსულში აქვს გამდგარი, ამიოტომ მას გადაგვარება-გადაშენება არ უწერია. სოფლიოს მოსახლეობა ყველაფერს აკეთებს ამ სოფლის პოპულარიზების საქმეში. მადლობის თქმა არ უნდა დაგვავიწყდეს ამ სოფლის ღვაწმოსილი ადამიანის კირუშა პაპავას მიმართ, კირუშა პაპავას სულმა განისვენოს იქ სადაც მართალთა სულნი განისვენებენ.
საქართველოს საზოგადოების მიერ დაფასებული უნდა იყოს, სოფელი, რომელმაც ჟამთა ქართეხილებს გაუძლო, სოფელი, რომელიც აიეტის დროინდელი კოლხეთიდან დღემდე ემ,სახურება სამეგრელოსა და სრულიად საქართველოს საოგადოებას.
სოფელი ნაფიჩხოვო გამოირჩევა სტუმართმოყვარეობითა და მასპინძლობის არაჩვეულებრივი ადათ-წესებით. სოფლს გააჩნია ღრმა ისტორიული წარსული რასაც ჩვენი მუზეუმის არტეფაქტები მოწმობენ, სოფ ნაფიჩხოვოში მოპოვებული ექსპონანტები, რომლების ამშვენებნ ჩვენ საუკეთესო ისტორიულ მუზეუმს.
სურათები ნაფიცხოვოდან მოპოვებული ექსპონანტებისა 5-6 ფოტო.
შენიშვნები:
[1]- კირუშა პაპავა, ველოდი ნაჭყებია“ნაფიჩხოვო ჟამთა ქარტეხილებში.“2005 წ თბილისი. გვ-12.
[2]-ქართული ხალხური სიტყვიერება, ჩხოროწყუს რაიონი, გამომცემელი ამირან ლომთაზე, გამომცემლობა „ლეთა“ თბილისი 2016 წელი. გვ-165.
[3]-ქართული ხალხური სიტყვიერება, ჩხოროწყუს რაიონი, გამომცემელი ამირან ლომთაზე, გამომცემლობა „ლეთა“ თბილისი 2016 წელი. გვ-167.
[4]- სერგი მაკალათია „სამეგრელოს ისტორია და ეთნოგრაფია“ თბილისი 2006. გვ-280//282.
[5]- კირუშა პაპავა, ველოდი ნაჭყებია „ნაფიჩხოვო ჟამთა ქარტეხილებში“ 2005 წ თბილისი. გვ-12-13.
[6]-ვალერიან ახალაია “ ჩხოროწყუს რაიონი“ გვ. 214-217.
[7]- კირუშა პაპავა, ველოდი ნაჭყებია „ნაფიჩხოვო ჟამთა ქარტეხილებში“ 2005 წ თბილისი. გვ-50.
[8]-პაატა ცხადაია „სამეგრელოს გეოგრაფიული სახელწოდენანი, IV. ჩხოროწყუს რაიონი“ 2008 წელი, თბილისი, გამომცემლობა „უნივერსალი“. გვ. 56-57.
[9]- კირუშა პაპავა, ველოდი ნაჭყებია „ნაფიჩხოვო ჟამთა ქარტეხილებში“ 2005 წ თბილისი. გვ-17-21.
[10]- კირუშა პაპავა, ველოდი ნაჭყებია „ნაფიჩხოვო ჟამთა ქარტეხილებში“ 2005 წ თბილისი. გვ-13-15.
