ტობავარჩხილი ტურიზმის რუკაზე მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს და მისასალმებელია ბიზნესმენთა აქტიურობა, ვინც ტურისტებს ახალ შესაძლებლობებს თავაზობს, თუმცა მისი საზოგადოებამდე მოტანას წლები დაჭირდა და არ უნდა დავივიწყოთ იმ მეცნიერთა კვალი, ვინც თავისი მისია წარმატებით შეასრულა

ესაა ძველი “ნაპერწკალი” , რომელიც საბჭოთა იმპერიის პერიოდში გამოდიოდა . გთავაზობთ კოტე ნაჭყებიას წერილს, რომელიც იმ პერიოდში გამოქვეყნდა

საქართველო არ უნახავსო, პოპულარული გამოთქმის პერიფრაზირება გააკეთა იგორ ფიჩხაიამ და მართლაც, ალბათ სამყაროს ერთ-ერთ მშვენებასთან ვიდექით და თვალს ხიბლავდა ბუნების პირველქმნილი სიდიადე.

სიტურფე და არა სილამაზე , რადგან ეს სიტყვა სრულად ვერ გამოხატავს იმ შთაბეჭდილებას, რასაც ადამიანი მისი ხილვის დროს ღებულობს .

ჩვენს წინ გამოიკვეთა სალ კლდეებში ჩაგვირინტებული მრისხანე მზეთუნახავი-ტობავარჩხილის ტბა , მოშავო-მოვერცხლისფრო წყლის ზედაპირითმასში ირეკლებოდა საუკუნოვანი ყინულოვანი თოვლი, რომელიც ნახევარ კილომეტრზე მეტი სიგანის ფართობს ფარავს მთის ჩრდილოეთ კალთაზე,

„ვისაც ტობავარჩხილი არ უნახავს, მას საქართველო არ უნახავსო“ —
ეს ცნობილი გამოთქმა სპელეოლოგმა იგორ ფიჩხაიამ პერიფრაზით გამოიტანა,
და მართლაც — ალბათ სამყაროს ერთ-ერთ მშვენებასთან ვიდექით.
თვალს ხიბლავდა ბუნების პირველქმნილი სიდიადე.

ეს იყო სიტურფე — და არა უბრალოდ სილამაზე,
რადგან სიტყვა სრულად ვერ გამოხატავს იმ შთაბეჭდილებას,
რასაც ადამიანი მისი ხილვისას განიცდის.

ჩვენს წინ გამოიკვეთა სალ კლდეებში ჩაგვირისტებული,
მრისხანე მზეთუნახავი — ტობავარჩხილის ტბა,
მოშავო-მოვერცხლისფრო წყლის ზედაპირით.
მის წყალში ირეკლებოდა საუკუნოვანი ყინულოვანი თოვლი,
რომელიც ნახევარ კილომეტრზე მეტ სიგრძეზე და ასმეტრიან სიგანეზე
ფარავს მთის ჩრდილოეთ კალთას.

და მთები, მთები, სალი კლდეები, ერთმანეთზე ხელგადახვეული წოწოლა ტინები —
ხან მწვანე, ხან ლურჯი, ხანაც კუპრივით შავი.
ამათი გვირგვინი კი „ცაშკიბულია“ — სამიათას მეტრს გადაცილებული მწვერვალი,
რომლის თავზეც შეუიარაღებელი თვალითაც შეგიძლია ნახო
ალბათ გეოლოგების მიერ სიმაღლის აღსანიშნავად ჩასმული რკინის პალო,
რომელსაც აქაურები (ძირითადად მომთაბარე მწყემსები და მონადირეები)
ლეგენდას უკავშირებენ — თითქოს უბსოვარ დროში ეს ადგილი გემის მისაბმელი იყოო.

ტობავარჩხილი თითქმის სამიათას ორსი მეტრის სიმაღლეზე მდებარეობს ზღვის დონიდან.
ალპურ ზონაშია, სადაც თვით ჯუჯა ხეების ნასახიც კი არ არის.
ყველაფერი გაშიშვლებული და იდუმალია.

სალ, მიუვალ კლდეში და ჭიუხებში ლაღად დაქრიან არწივები,
ტყის ქათმები და კაკბები.
თვალი ვერ ძღება აქაური სიტურფით — მაღალია ხიბლის ძალა.

შორს კოლხეთის დაბლობის კონტურებიც ჩანს —
მდინარეები: ნენსკრა, ცხენისწყალი, ოჩხომური და ხობისწყალი —
მოვერცხლისფრო ძაფებად ეშვება ქვემოთ.
იქ ნისლის იდუმალებაში გახვეულია პალიასტომის ტბაც.

ტობავარჩხილზე ბევრი ლეგენდა არსებობს.
ეს ალბათ მისმა ღვთიურმა იდუმალებამ შთააგონა პირველ დამთვალიერებლებს.

ლეგენდის თანახმად:
„როგორც კი ადამიანის ხელი მიეკარება ან მის წყალს დალევს კაცი — მაშინათვე წვიმას უშენსო.“
ამ წყალში ტანის დაბანაზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია.

ჩასვლისთანავე ტობავარჩხილის ყინულიანი წყლით განვიბანეთ —
და მართლაც, თითქოს ლეგენდა ასრულდა: ჟინჟღვლა დაიწყო.
„ცაშკიბულს“ შავი ნისლის ქუფრი მოეფინა.
ტინებში ბადახშად ჩასმული ტბა კი ზევსური სიმშვიდით გვიცქერდა
და ისევ ირეკლავდა შემოჯარული მთების მონახაზებს.

ტბა ძირითადად მყინვარის წყლებით იკვებება,
რომელიც უხვად ჩაედინება მასში.
ტბიდან გასასვლელი კი მხოლოდ ერთი არსებობს.
თავანკარა წყალი ვაივიშიოს ჩანჩქერივით ეშვება თავქვე,
იქვე ივაკებს, იტოტება და ზურმუხტივით მწვანე მინდორს წვდება შუაში.
შემდეგ ისევ ერთდება და ჩანჩქერად გადაედინება ხობისწყლის ზემო წელისაკენ.

ძნელი იყო ჩაღწევა საოცნებო ადგილამდე.
ჩხოროწყუდან მანქანით ცოტა გვიან გავედით.
ლუგელას ხეობამდე მივედით, ტურისტების ბანაკთან შევაჩერეთ მანქანა —
ზღვის დონიდან თითქმის ორიათასი მეტრის სიმაღლეზე.

შემდეგ კი, ჩვენ-ჩვენი ბარგი ავიკიდეთ
და ბულდოზერის მიერ ახლადგაყვანილი გზით შევუყევით აღმართს.

გარშემო ყველაფერი ლამაზი, უჩვეულო იყო.
მიგარიას მწვერვალი, წიფურიას ტაფობის დასასრული,
ოყენვარი, კირქვების კანიონში ჩაკარგული ხობისწყალი…

რაც უფრო მაღლა მივდიოდით, მით უფრო ნაირფერი ხდებოდა სანახაობა.
აი, ნაძვნარიც — უზარმაზარი, ამაყი.
და გულიც ჩაგვწყდა, როცა დავინახეთ ზეზეულად მკვდარი ხეები…
ლაფნიჭამია აქაც მოსულა.
თუ დროულად და რადიკალურად არ ვიმოქმედეთ —
შეიძლება გვიან იყოს.

დამთავრდა ტყის ზოლი და ალპურ ზონაში გავედით.
ეს ნათიფუროა — აქედან ყველაფერი უკეთ ჩანს.
მშვენიერი ჩეგვალაც…
მისი სიმაღლეც სამიათასამდეა.
ჩეგვალა — თეთრი ფერის გამო შეერქვა.
მისი მწვერვალი გაშიშვლებულია, კირქვებით შემოსილი.

ეს უნიკალური შემთხვევაა საქართველოს პირობებში —
ამ სიმაღლეზე კირქვა თითქმის არსად მოიპოვება.

ვიწრო ბილიკი ბუჩქნარებში იკარგება — ეს უკვე სკვამი სუკია.
ჰაერი სუფთაა და გამჭვირვალე.
ყველაფერი კონტრასტულად ჩანს.

მიგვხვდა მწყემსების დროებითი კარე —
აყრილი ყორეებით, თავზე ხის ფიცარი და ტოლით გადაფარებული.
წასვლისას სახურავს შლიან, რომ ზამთარში თოვლმა არ დაანგრიოს.

გვამარდას მთის ბილიკებით მივდიოდით.
ბლომად არის მოცვი — წითელი ფოთლებითა და წვრილი შავი ნაყოფით.

მზემ ჰორიზონტზე ჩაიმუხლა.
მოსაღამოვდა.
ზუმის კოლმეურნეობის მწყემსების კარესთან მივედით.
სხვა გზა არ იყო — აქ უნდა გადაგვეთენებინა.

ლიმილით გვეგებებიან მასპინძლები:
გამოცდილი მწყემსი ლეონტი შოგირაძე და მისი 24 წლის ვაჟი ბადრი.
ნახირი მშვიდად იცოხნის.
მამა-შვილი გვეპატიჟება.
ჩვენ კარვებს ვშლით, ინვენტარს ვალაგებთ და მწყემსებთან ვშლით სუფრას.

ბადრი გვიყვება:
„როცა პირველად წამომიყვანა ბაბუამ, თექვსმეტი წლისა ვიყავი.
ფული წამოვიღე — მეგონა მაღაზია დამხვდებოდა აქაც…“ — ეღიმება.

მეორე დღეს სურათის გადაღება შევთავაზე.
არ დაგვთანხმდა:
„თქვენ გაზეთში გამიშვებთ და სირცხვილია… წვერებში ვარ, ხალხი რას იტყვისო!“

დილაადრიან დათო თოლორდავამ წამოგვაყარა კარვებიდან:
„ვიჩქაროთ, თორემ ტობავარჩხილამდე ვეღარ მივალთ და ბრუნდას ვერ მოვასწრებთო.“

ჯერ ისევ ბნელა.
შევუყევით ციცაბო აღმართს.
მწვერვალზე შეგვათენდა.

დავეშვით.
მთებსშორის უნაგირა ადგილი გავიარეთ
და უკვე დავადექით ტობავარჩხილს.

მე პირველად ვიყავი ამ მიდამოებში.
პირველად იყვნენ:
იგორ ფიჩხაია, ავთანდილ სიჭინავა, ტარიელ საჯაია, ჯენერ ცხონდია, ზაურ ჯალალონია, ანზორ სინჭინავა, მელორ შენგელია, ემზარ მორგოშია…

ყველა მათგანს რომ ჰკითხო —
როგორი შთაბეჭდილება დატოვა ნანახმა —
ალბათ ერთხმად შეიძახებენ:

„ვისაც ტობავარჩხილი არ უნახავს — საქართველო არ უნახავს!“